Giữa lòng thành phố Đồng Hới náo nhiệt, vẫn còn đó một chứng nhân lặng thầm của lịch sử – Quảng Bình Quan, công trình hơn trăm năm tuổi, gắn liền với bao thăng trầm của mảnh đất gió Lào cát trắng. Không chỉ là một di tích, nơi đây còn là biểu tượng kiêu hãnh của tinh thần và bản sắc Quảng Bình xưa. Hãy cùng Chà Cùng Eco Zone ngược dòng thời gian, khám phá vẻ đẹp trầm mặc và câu chuyện hào hùng ẩn sau từng viên gạch rêu phong của Quảng Bình Quan.
Đôi nét về Quảng Bình Quan – Chứng nhân trăm năm giữa lòng phố
Địa chỉ: Quang Trung, Đồng Hải, Đồng Hới, Quảng Bình, Việt Nam,
Quảng Bình Quan là một di tích cổ mang đậm dấu ấn lịch sử và kiến trúc quân sự Việt Nam. Tọa lạc ngay ngã tư giao thoa bốn hướng quan trọng – phía Đông nối về sông Nhật Lệ, phía Tây hướng Đức Ninh, Nam đi Huế và Bắc ngược ra Hà Nội – công trình này không chỉ là một điểm nhấn kiến trúc mà còn là nơi giao nhau giữa quá khứ và hiện tại.
Được khởi dựng vào năm 1639 dưới thời Chúa Nguyễn, Quảng Bình Quan ban đầu là một phần trong hệ thống phòng thủ mang tên Đâu Mâu – Nhật Lệ, bao gồm ba cửa chính: cửa vào dinh trấn gọi là Quảng Bình Quan (hay Cổng Bình Quan), cửa Lý Chính Đại Quan Môn (Cổng Thượng), và cửa Thủ Ngự ở sát biển. Qua thời gian, cửa Thủ Ngự không còn hiện hữu, và sử sách cũng ít ghi chép về nó, càng khiến nơi này thêm phần huyền bí.
Đặc biệt, vào năm 1812, dưới sự chỉ đạo của Lộc Khê Hầu Đào Duy Từ, người dân nơi đây đã cùng nhau đắp đất xây thành theo lối phòng thủ truyền thống. Đến năm 1824, vua Minh Mạng quyết định cải tạo công trình theo phong cách phương Tây, nhờ một sĩ quan Pháp thiết kế lại với hình dáng mô phỏng múi khế – độc đáo với tám hướng chính và phụ, tạo nên một tổng thể vừa vững chãi vừa khác biệt. Sau đó, đến thời vua Thiệu Trị (1842), một hào nước được đào phía đường Đức Ninh, kèm theo cây cầu gạch vòng qua hào, càng tô điểm thêm nét uy nghi của thành lũy.
Trải qua hàng trăm năm, qua bom đạn và thăng trầm lịch sử, Quảng Bình Quan vẫn sừng sững giữa lòng Đồng Hới – như một biểu tượng trường tồn của tinh thần, bản sắc và ký ức văn hóa Quảng Bình xưa.
Kiến trúc Quảng Bình Quan – Khi phòng thủ và nghệ thuật hòa quyện
Quảng Bình Quan không chỉ là cổng thành đơn thuần, mà còn là trung tâm phòng thủ kiên cố bậc nhất trong hệ thống Lũy Thầy – công trình quân sự lừng danh do Đào Duy Từ quy hoạch dưới thời Chúa Nguyễn. Nơi đây vừa mang dáng dấp vững chãi của một thành lũy quân sự, vừa sở hữu nét đẹp cổ kính, nghệ thuật – hiếm có trong các kiến trúc cùng thời.
Với vị trí chiến lược nằm ngay trục Bắc – Nam và gần cửa biển Nhật Lệ, Quảng Bình Quan từng là “lá chắn thép” trấn giữ miền Trung suốt nhiều thế kỷ. Lịch sử từng chứng kiến nơi này trở thành bức tường thành ngăn bước quân Trịnh vượt Sông Gianh vào Nam – với hơn bảy lần tấn công thất bại. Dẫu mang dấu ấn chia cắt và chiến tranh, nhưng cũng chính từ đó mà giá trị kiến trúc quân sự nơi đây trở nên độc đáo, thể hiện trình độ thiết kế, quy hoạch thành lũy rất cao của người xưa.
Về mặt kết cấu, theo sách sử Đại Nam Nhất Thống Chí, Quảng Bình Quan có cửa chính dài hơn hai trượng, rộng khoảng hai trượng rưỡi. Thành bao quanh dài hơn 14 trượng, cao 3 thước, được xây gạch đá vào thời vua Minh Mạng (1826). Tường thành có hình múi khế, với chu vi khoảng 465 trượng (tương đương 1.860m), cao khoảng 4m, mặt thành rộng 1,35m, móng dày 2m. Gạch xây thành là loại gạch nung đặc biệt, có kích thước lớn, được liên kết bằng vữa truyền thống – hỗn hợp mật mía và cát, không cần tô trát nhưng vẫn bền bỉ theo thời gian.
Ngoài thành, vào thời Nguyễn, còn có hào nước bảo vệ cùng một cầu gạch hình vòng cung dẫn lối qua hào – tạo nên không gian phòng thủ chặt chẽ nhưng cũng đậm chất nghệ thuật. Giao điểm giữa đường Đức Ninh và cầu hào xưa kia từng có một âm hồn trên nghĩa địa cổ, như một chứng tích lặng thầm cho những cuộc chiến không hồi kết.
Gắn kết với hai cửa còn lại trong hệ thống Đâu Mâu – Nhật Lệ là Cổng Thượng (Lý Chính Đại Quan Môn) và cửa Thủ Ngự, Quảng Bình Quan chính là “trái tim” của toàn bộ thành lũy. Đến nay, dù thời gian và chiến tranh đã khiến nhiều phần bị hư hại, nhưng Quảng Bình Quan vẫn đứng đó – trầm mặc, cổ kính, là minh chứng sống động cho một thời kỳ lịch sử hào hùng, đồng thời là kiệt tác kiến trúc gói ghém tinh thần dân tộc và bàn tay tài hoa của cha ông.
Du lịch Quảng Bình Quan có gì thú vị?
Trải qua hàng trăm năm lịch sử, Quảng Bình Quan ngày nay vẫn sừng sững giữa lòng thành phố Đồng Hới như một biểu tượng của ký ức và niềm tự hào. Công trình đã được phục dựng gần như nguyên trạng với ba cổng thành lớn còn tương đối nguyên vẹn, giữ lại khí chất uy nghi, cổ kính của một thời oanh liệt.
Không chỉ là nơi lưu giữ dấu ấn vàng son của vùng đất Quảng Bình, Quảng Bình Quan còn nằm trong danh sách 32 công trình văn hóa trọng điểm được nhà nước đầu tư trùng tu trong giai đoạn 2001–2010. Đến đây, du khách có thể cảm nhận rõ sự giao hòa giữa nét đẹp kiến trúc xưa và không khí hiện đại của phố thị hôm nay – một trải nghiệm đầy thi vị giữa lòng miền Trung đầy nắng gió.
Ngoài việc tìm hiểu lịch sử, chiêm ngưỡng thành lũy trăm tuổi, du khách còn có thể kết hợp khám phá những điểm đến nổi bật khác chỉ cách Quảng Bình Quan vài bước chân:
Tượng đài Mẹ Suốt – Biểu tượng anh hùng giữa lòng sông Nhật Lệ (cách 500m)
Chỉ cách Quảng Bình Quan chừng 5 phút đi bộ, Tượng đài Mẹ Suốt sừng sững bên bờ sông Nhật Lệ, khắc họa hình ảnh người mẹ Quảng Bình anh hùng trong kháng chiến chống Mỹ. Với vóc dáng hiên ngang, tay chèo chắc tay lái, mẹ Nguyễn Thị Suốt đã bao lần vượt đạn bom đưa bộ đội qua sông, góp phần làm nên chiến thắng. Tượng đài cao 7 mét này không chỉ là một công trình nghệ thuật mà còn là biểu tượng thiêng liêng cho lòng quả cảm và sự hy sinh thầm lặng.
Chợ đêm Đồng Hới – Thiên đường ẩm thực và mua sắm (cách 700m)
Nếu bạn là người yêu ẩm thực và thích khám phá đời sống địa phương, chợ đêm Đồng Hới là điểm dừng chân lý tưởng. Tại đây, bạn có thể thưởng thức hàng loạt món ăn đặc sản như bánh bột lọc, cháo canh, khoai deo, mực nướng… do chính tay người dân địa phương chế biến. Không gian sôi động, giá cả phải chăng cùng nhiều gian hàng lưu niệm thủ công độc đáo sẽ khiến bạn mê mẩn.
Nhà thờ Tam Tòa – Chứng tích chiến tranh lặng thầm (cách 1km)
Thêm một điểm đến không thể bỏ qua là Nhà thờ Tam Tòa – công trình Công giáo cổ, chỉ còn lại tháp chuông rêu phong sau những trận bom dữ dội thời chiến. Với lối kiến trúc Bồ Đào Nha độc đáo, nơi đây từng là mái nhà tâm linh của hơn một nghìn giáo dân. Dù nay chỉ còn nền móng và một phần tháp gạch, nhà thờ Tam Tòa vẫn là biểu tượng lặng thầm nhắc nhớ những mất mát trong chiến tranh, đồng thời là góc sống ảo mang màu sắc cổ kính thu hút giới trẻ.
Kết luận
Quảng Bình Quan không chỉ là điểm đến dành cho những tâm hồn yêu lịch sử, mà còn là cánh cửa mở ra hành trình cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp Đồng Hới – nơi quá khứ và hiện tại giao thoa trong từng viên gạch cũ, từng dấu rêu phong còn sót lại. Giữa nhịp sống hiện đại, cổng thành trăm tuổi vẫn lặng lẽ kể chuyện năm xưa, như một tiếng vọng thời gian vang lên giữa lòng phố thị đang từng ngày thay da đổi thịt.
Nếu có dịp đặt chân đến Quảng Bình, hãy cho mình một buổi chiều dạo bước qua Quảng Bình Quan, lắng nghe gió kể chuyện xưa, chụp vài khung hình đậm chất cổ điển, và tiếp tục hành trình khám phá với những trải nghiệm độc đáo khác cùng Chà Cùng Eco Zone – nơi thiên nhiên, văn hóa và cảm xúc hội tụ, để chuyến đi của bạn không chỉ là du lịch, mà là một cuộc trở về với hồn đất Quảng Bình.
