Giữa đại ngàn Trường Sơn hoang sơ và hùng vĩ, nơi bản làng Khùa ẩn mình trong sương sớm bảng lảng, có một nghi lễ không chỉ là phong tục – mà là hơi thở linh thiêng của núi rừng và con người: Lễ buộc chỉ cổ tay của dân tộc Khùa ở Trường Sơn. Đây không chỉ là sợi chỉ buộc vào tay, mà là sợi dây kết nối con người với tổ tiên, với đất trời, với cộng đồng. Hãy cùng Chà Cùng Eco Zone len lỏi vào không gian văn hóa đậm đà bản sắc, để cảm nhận một trong những nghi lễ độc đáo bậc nhất còn lưu giữ nguyên vẹn hồn cốt miền biên viễn.
Giới thiệu về dân tộc Khùa và vùng đất Trường Sơn
Ẩn mình giữa đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ, dân tộc Khùa là một trong những nhóm người thiểu số sinh sống lâu đời trên dải đất miền Tây Quảng Bình. Với dân số không quá đông đúc, người Khùa tập trung chủ yếu ở các xã vùng cao như Dân Hóa, Trọng Hóa (huyện Minh Hóa) – nơi có địa hình hiểm trở, rừng rậm và những dòng suối hiền hòa chảy qua các bản làng mộc mạc. Họ sống chan hòa với thiên nhiên, dựa vào nương rẫy, săn bắn và truyền thống văn hóa lâu đời, trong đó nổi bật nhất là các lễ nghi mang màu sắc tâm linh và cộng đồng.
Vùng đất Trường Sơn – nơi người Khùa cư trú – không chỉ là bức tranh thiên nhiên hoang sơ với rừng xanh, núi đá vôi kỳ vĩ mà còn là không gian linh thiêng hun đúc nên bản sắc văn hóa độc đáo. Rừng là nơi sinh sống, là nguồn sống và cũng là chốn linh hồn quay về. Những ngọn núi cao, những rặng cây cổ thụ, thác suối mát lành… tất cả tạo nên không gian sống hài hòa, góp phần hình thành nên tín ngưỡng thờ thần rừng, thần núi và lễ buộc chỉ cổ tay đặc trưng của người Khùa.
Ý nghĩa của Lễ buộc chỉ cổ tay
Lễ buộc chỉ cổ tay của đồng bào Khùa không chỉ đơn thuần là một nghi lễ đầu năm, mà còn là bản tuyên ngôn tâm linh sâu sắc của cộng đồng. Được tổ chức vào dịp sau Tết Nguyên đán – từ mồng 4 đến trước rằm tháng Giêng, lễ hội là thời điểm lắng đọng, khi mùa màng đã thu hoạch, con người tạm dừng lao động để hướng về cội nguồn.
Sợi chỉ trắng thô mộc mạc được dệt từ đôi tay người Khùa không chỉ là vật phẩm lễ nghi, mà là biểu tượng tâm linh thiêng liêng. Người Khùa tin rằng mỗi con người có nhiều vía – những phần hồn nhỏ kết nối với trời đất và tổ tiên. Việc buộc chỉ vào cổ tay là cách giữ vía, gọi vía về tụ lại, tránh bị thất lạc. Đó là lời chúc sức khỏe, bình an, là sự gắn kết giữa người sống với người đã khuất, là sợi dây nối dài tình thân trong dòng tộc và cả với những người khách phương xa.
Sợi chỉ ấy còn là lời hứa âm thầm: cùng nhau vượt khó, cùng nhau gìn giữ bản sắc, cùng nhau hướng tới mùa màng no đủ, đời sống an yên.
Quá trình diễn ra Lễ buộc chỉ cổ tay của dân tộc Khùa
Lễ buộc chỉ cổ tay thường được tổ chức tại nhà tộc trưởng hoặc người đứng đầu dòng họ. Trong một chu kỳ, ba năm sẽ có một lần đại lễ, còn các năm còn lại là tiểu lễ. Dù quy mô khác nhau, nhưng tinh thần của lễ buộc chỉ cổ tay luôn được giữ trọn vẹn.
Từ sáng sớm, chủ nhà đã chuẩn bị mâm lễ đầy đủ. Trung tâm là cây nến sáp ong cao chừng hai gang tay, xung quanh là lá trầu kết hình chóp nón, cắm những bông hoa mào gà đỏ rực – màu của may mắn và thịnh vượng. Bên dưới là những cuộn chỉ dệt tay, vải may váy nam – nữ, bánh nếp hình chóp gói trong lá dong, xôi nếp, thịt gà, thịt lợn, hoa quả và tiền đi lễ từ các thành viên.
Không gian nghi lễ thường diễn ra tại gian giữa ngôi nhà – nơi linh thiêng và trang trọng nhất. Trước lễ, cây nến được thắp lên, tất cả con cháu quây quần, mỗi người đặt một tay lên mâm lễ, cùng chắp tay cầu nguyện. Thầy mo (thường là người có uy tín, hiểu biết, được mời từ ngoài dòng tộc) bắt đầu nghi thức bằng bài cúng cổ ngữ Bru – với giọng ngân nga, trầm bổng, như dẫn đường cho vía trở về.
Mỗi đoạn cầu khấn, mâm lễ lại được nâng lên – hạ xuống ba lần, như cách gửi lời đến trời đất, tổ tiên rồi trở về hiện tại. Khi bài cúng kết thúc, nghi lễ buộc chỉ được thực hiện. Người đầu tiên được buộc là tộc trưởng – tượng trưng cho linh hồn dòng họ, sau đó đến con cháu và khách quý. Thầy mo cũng được đáp lễ bằng một sợi chỉ cùng lời chúc phúc.
Sự giản dị nhưng thiêng liêng của từng động tác – chạm tay, vân vê sợi chỉ, buộc nhẹ vào cổ tay – như một lời thầm nguyện, một cam kết thiêng liêng trong năm mới.
Âm thanh – sắc màu – cảm xúc trong lễ hội
Nếu được một lần tham dự lễ buộc chỉ cổ tay, bạn sẽ không thể quên những thanh âm ngân vang giữa núi rừng: tiếng khèn môi run rẩy theo gió, tiếng cồng chiêng vọng từ xa, tiếng nói cười rôm rả quanh ché rượu cần. Ánh nến vàng lay động, sắc váy thổ cẩm rực rỡ, những bàn tay chan chứa yêu thương – tất cả hòa quyện thành một bức tranh lễ hội ấm áp và tràn đầy sinh khí.
Người khách lạ sẽ thấy mình không còn xa lạ, bởi ngay sau nghi lễ, họ cũng được buộc chỉ, được mời rượu cần, được coi như người nhà. Một cử chỉ nhỏ, một lời khấn nguyện, đủ khiến khoảng cách tan biến, để lại trong lòng mỗi người một dấu ấn sâu đậm về tình người, về văn hóa.
Đó là ngày mà cả bản làng như sống lại trong ký ức tổ tiên. Là ngày con cháu đoàn tụ, người đi xa trở về, người mới đến được chào đón bằng cả tấm lòng. Là lúc quá khứ – hiện tại – tương lai hòa làm một trong làn khói trầm mặc và tiếng khèn ngân vang.
Du lịch trải nghiệm & bảo tồn
Ngày nay, khi văn hóa dân tộc thiểu số đang đứng trước làn sóng mai một, thì việc bảo tồn lễ buộc chỉ cổ tay của người Khùa mang ý nghĩa rất lớn. Một số cộng đồng như bản Hà Noông, xã Trọng Hóa đã bắt đầu mở cửa đón khách đến trải nghiệm lễ hội như một phần du lịch văn hóa.
Tại đây, du khách không chỉ được quan sát mà còn có thể hòa mình vào lễ hội, chạm tay vào mâm lễ, nhận sợi chỉ may mắn và cùng uống rượu cần, nhảy múa, lắng nghe những câu chuyện cổ tích kể bên ánh lửa. Nếu bạn đang tìm kiếm một trải nghiệm du lịch không đơn thuần là tham quan, mà là sự chạm khẽ vào tâm hồn bản địa, thì hãy một lần thử để sợi chỉ ấy gắn kết bạn với Trường Sơn.
Kết bài
Lễ buộc chỉ cổ tay của dân tộc Khùa ở Trường Sơn không chỉ là một nghi lễ văn hóa – đó là nhịp cầu nối những thế hệ, là bản sắc tâm linh khắc sâu trong đời sống người miền ngược. Giữa những guồng quay hiện đại, sợi chỉ mảnh ấy vẫn tồn tại như một sợi dây giữ hồn bản, giữ đất và giữ người.
Nếu một ngày bạn muốn tìm về những giá trị nguyên sơ nhất của lòng người và thiên nhiên, hãy để trái tim dẫn lối về Trường Sơn – nơi sợi chỉ đỏ không chỉ buộc nơi cổ tay, mà còn buộc chặt cảm xúc trong tim…
